Συνέντευξη για την κοινωνική σύγκρουση στη Γουαδελούπη

Στην (ανανεωμένη) κυριακάτικη Αυγή βρήκαμε αυτή την ενδιαφέρουσα συνέντευξη του γουαδελουπιανού καθηγητή φιλοσοφίας Ζακ Νταμοέ


Με αφετηρία την κοινωνική σύγκρουση στη Γουαδελούπη, ο Ζακ Νταμοέ καθηγητής φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Πουάντ-α-Πιτρ της Γουαδελούπης, μιλάει για το πρόσφατο κίνημα. Ο Νταμοέ ήταν μέλος του Ανώτατου Συμβουλίου για την Ένταξη, από το 2002 έως το 2008, οπότε και παραιτήθηκε, διαμαρτυρόμενος για την αντίληψη περί εθνικής ταυτότητας που υποστήριζε ο Νικολά Σαρκοζί.



* Το σημερινό κίνημα συγκροτείται με βάση ζητήματα ταυτότητας ή είναι ένα κοινωνικό κίνημα;

Οι δυο πλευρές συνδέονται μεταξύ τους. Το LKP (Ένωση εναντίον της εκμετάλλευσης και των καταχρηστικών προνομίων)1 κατάφερε να εκφράσει τα κοινωνικά αιτήματα που συνταράζουν την κοινωνία της Γουαδελούπης. Υπάρχει όμως και κάτι σε αυτό το κίνημα που φανερώνει την αναζήτηση μιας ταυτότητας, μια δυσφορία που δεν μπορεί να περιοριστεί μόνο στο κοινωνικό ζήτημα, στα κοινωνικά αιτήματα. Ιστορικά, η εργατική τάξη και οι αγρότες της Γουαδελούπης προέκυψαν από την κοινωνική τάξη των σκλάβων. Η δημιουργία των υπερπόντιων διαμερισμάτων της Γαλλίας,2 που σηματοδοτεί το τέλος της αποικιοκρατίας, χρονολογείται μόλις το 1946. Είναι λοιπόν επόμενο για μια αποικία που πρόσφατα έγινε διαμέρισμα του γαλλικού κράτους, το ζήτημα της ταυτότητας να υπερισχύει του κοινωνικού ζητήματος.



* Οι κάτοικοι της Γουαδελούπης αντιμετωπίζονται ως "πολίτες δεύτερης κατηγορίας";

Η γαλλική δημοκρατική ταυτότητα είναι παγκόσμια στις διατυπώσεις της, αλλά εθνικιστική στην πράξη -- ο γερμανός φιλόσοφος Χάμπερμας το έχει δείξει πολύ ωραία. Στην αμερικανική κοινωνία, που είναι πιο ρατσιστική, ο Λευκός μπορεί να θεωρήσει ότι ο Μαύρος είναι κατώτερος, αλλά δεν θα πει ότι δεν είναι Αμερικανός. Στη Γαλλία συμβαίνει το αντίστροφo: ένας Μαύρος είναι ίσος, αλλά όχι εξολοκλήρου Γάλλος. Η επικαιρότητα το επιβεβαιώνει: αν στην Gers ή τη Μασσαλία είχαμε απεργία διαρκείας, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας θα είχε σπεύσει επιτόπου. Στην περίπτωση της Γουαδελούπης, του χρειάστηκε ένας μήνας για να τοποθετηθεί δημοσίως. Επομένως, ναι, έχουμε πράγματι το συναίσθημα ότι μας αντιμετωπίζουν ως πολίτες εντελώς παραμερισμένοι, "entièrement à part", για να δανειστώ τη διατύπωση του Aimé Césaire.



* Πώς θα αναλύατε τα συναισθήματα των πολιτών της Γουαδελούπης απέναντι στη Γαλλία;

Οι πολίτες της Γουαδελούπης θέλουν να παραμείνουν Γάλλοι. Το 2004, το 70% απέρριψε την αλλαγή του στάτους.3 Ωστόσο, μια ταυτοτική παρόρμηση τους οδηγεί, κατά καιρούς, να εκφράζουν επιδιώξεις που έρχονται σε αντίθεση με αυτή την πολιτική επιλογή. Πώς μπορούμε να το εξηγήσουμε αυτό; Η γαλλική αποικιοκρατία, πιο αφομοιωτική, διαφέρει από την αγγλική: η Γαλλική Επανάσταση διέδωσε τις δημοκρατικές ιδέες της ισότητας και της ελευθερίας· η Δημοκρατία κατάργησε δύο φορές τη δουλεία· το 1848, οι Μαύροι απόκτησαν αμέσως την ιδιότητα του πολίτη. Όλα αυτά δημιούργησαν μια προσκόλληση στη Γαλλία. Αλλά, ταυτόχρονα, οι αποικιοκρατικές πρακτικές επιβίωσαν, ακόμη και μετά το τέλος της αποικιοκρατίας και τη δημιουργία των υπερπόντιων διαμερισμάτων. Όταν ήμουνα μαθητής Λυκείου, τη δεκαετία του 1960, υπήρχαν μπαρ όπου απαγορευόταν η είσοδος στους Μαύρους. Στο οικονομικό πεδίο, τα αφεντικά του χθες είναι και τα σημερινά αφεντικά. Το 1848 δόθηκε αποζημίωση στους ιδιοκτήτες για τα χωράφια που απαλλοτριώθηκαν, αλλά όχι στους σκλάβους: τους έδωσαν την ιδιότητα του πολίτη και τους ζήτησαν να ξεχάσουν το παρελθόν. Το παρελθόν της αποικιακής δουλείας απωθήθηκε από τη Δημοκρατία, δεν υπάρχει δημόσια αναγνώριση. Έτσι, αναγεννιέται με τρόπο παρορμητικό, νευρωτικό.



* Σε ποιο βαθμό η κατάσταση της οικονομίας εξηγεί το σημερινό κίνημα;

Η Γουαδελούπη, σε αντίθεση με την Αλγερία, ήταν μια αποικία με οικονομικό και όχι εποικιστικό ρόλο. Όταν χρειάστηκαν στελέχη, χρησιμοποίησαν Γουαδελουπιανούς: πολλοί φίλοι μου δικηγόροι, γιατροί ή καθηγητές προέρχονται από αναλφάβητες οικογένειες. Το σχολείο έπαιξε λοιπόν ένα ρόλο βαθιά χειραφετητικό. Με τη δημιουργία των υπερπόντιων διαμερισμάτων, το νησί αποκτάει πρόσβαση σε ένα πρωτοφανές επίπεδο δημόσιων υπηρεσιών και κοινωνικών παροχών: σχολείο, νοσοκομεία, κοινωνική ασφάλιση. Αν δούμε τα γειτονικά νησιά, πάμφτωχα, πραγματικά σαν την "πίσω αυλή" των Ηνωμένων Πολιτειών, που δεν ζουν παρά από τον τουρισμό και τα ναρκωτικά, μπορούμε να εκτιμήσουμε ότι μια ανεξαρτησία θα συνεπαγόταν υποβάθμιση των κοινωνικών και υγειονομικών συνθηκών. Ωστόσο, η καλλιέργεια του ζαχαροκάλαμου κατέρρευσε τη δεκαετία του 1970, οδηγώντας στο κλείσιμο όλων σχεδόν των εργοστασίων, ενώ η καλλιέργεια της μπανάνας επιβιώνει μόνο με τη βοήθεια της Ευρώπης. Βασιζόμενη στον τριτογενή τομέα, η οικονομία οργανώθηκε βάσει μιας τεχνητής λογικής, χάρη στις κρατικές επιχορηγήσεις. Αυτός είναι ο λόγος που η κατάστασή μας είναι τραγική, με την αρχαιοελληνική έννοια του όρου: μας διαπερνάνε, μέσα μας, αντιφάσεις σχεδόν ανυπέρβλητες.



* Η ανεξαρτησία παραμένει ζητούμενο;

Ήμουνα υπέρ της ανεξαρτησίας, συμμετείχα τη δεκαετία του 1970 στη δημιουργία συνδικάτων, όπως η Ένωση εργαζομένων Αγροτών (UTA) και η Γενική Ένωση Εργαζομένων Γουαδελούπης (UGTG). Σήμερα, θεωρώ ότι το λάθος των εθνικιστών υπήρξε η αντίληψη τους για τον λαό, που την κληρονόμησαν από τον γερμανικό ρομαντισμό και η οποία περιορίζεται στην ιδέα της ρίζας. Πρέπει, αντιθέτως, να αντιλαμβανόμαστε τον λαό ως ένα δημόσιο χώρο, όπου η κοινωνία των πολιτών εμπλουτίζεται από τις αντιθέσεις της και εκδηλώνει μια "βούληση" ορθολογική, με τρόπο αυτόνομο από το κράτος. Το LKP εγγράφεται σε μια τέτοια προοπτική, κι αυτός είναι ο λόγος που το υποστηρίζω. Παρ' όλα αυτά, πολλοί από τους ηγέτες του διατηρούν, στο πίσω μέρος του μυαλού τους, αυτονομιστικές αντιλήψεις. Δεν πρέπει να κάνουν το λάθος να μεταπηδήσουν από το κοινωνικό ζήτημα στο πολιτικό. Παρομοίως, ο Νικολά Σαρκοζύ αυταπατάται με το να συγκαλεί εσπευσμένα τις états généraux.4 Πρέπει να δώσουμε στην κοινωνία των πολιτών τον χρόνο να εκφραστεί, να αποσαφηνίσει τη βούλησή της, προτού να επιχειρήσουμε θεσμικές αλλαγές, που είναι αναπόφευκτες.



Μετάφραση: Άλκηστη Τσάμπρα



Η συνέντευξη, που πήρε ο Eric Aeschimann, δημοσιεύθηκε στη "Liberation", στις 23.2.2009.




Σημειώσεις της μεταφράστριας

1. Το LKP (Liyannaj Kont Pwofitasyon, στα κρεολέζικα), είναι η ένωση 48 διαφορετικών οργανώσεων (συνδικάτα, σύλλογοι, πολιτικές και πολιτιστικές οργανώσεις, οργανώσεις καταναλωτών) της Γουαδελούπης, η οποία, στις 20 του Γενάρη, κήρυξε γενική απεργία ενάντια στο υψηλό κόστος ζωής, την ανεργία, την άνιση κατανομή του πλούτου. Τα αιτήματα της αφορούν την οικονομία, την εκπαίδευση, την απασχόληση, τα συνδικαλιστικά δικαιώματα, τις δημόσιες υπηρεσίες, την παραγωγή. Βλ. σχετικά www.lkp-gwa.org/

2. Départements d'outre-mer (DOM): τo 1946, αποδίδεται, ουσιαστικά, στις πρώην γαλλικές αποικίες το καθεστώς του υπερπόντιου διαμερίσματος και δημιουργείται η τότε Union française.

3. Πρόκειται για το δημοψήφισμα που έγινε στις Αντίλλες και στο οποίο οι πολίτες της Γουαδελούπης και της Μαρτινίκας ψήφισαν υπέρ της διατήρησης του status quo των δύο νησιών.

4. états généraux: έκτακτες συνελεύσεις γύρω από ένα συγκεκριμένο θέμα, παρουσία των αρμόδιων φορέων.