Να αλλάξουμε σύστημα - Όχι το κλίμα!

Σε μερικές ώρες ολοκληρώνεται ο γύρος συνομιλιών στην Κοπεγχάγη με μεγάλη ανησυχία για το διαφαινόμενο αδιέξοδο. Ακόμα και μια συμφωνία, για την τιμή των όπλων και για να περιοριστεί η διεθνής κοινωνική κατακραυγή, θα αποτελεί μάλλον το φύλλον συκής για να διατηρηθεί το σημερινό μοντέλο παραγωγής και κατανάλωσης.
Όπως δήλωσε μάλιστα ο γνωστός αμερικανός περιβαντολλόγος Τζέιμς Χάνσεν "Θα προτιμούσα να μην πραγματοποιηθεί (η διάσκεψη) αν πρόκειται να πιστέψει ο κόσμος ότι κινούμαστε σε ορθή τροχιά, ενώ στην πραγματικότητα οδεύουμε προς την καταστροφή".
Ο Γ.Π. σαν πρόεδρος της Σοσιαλιστικής Διεθνούς επανέλαβε πράσινες επιδερμικές μπαρούφες (περί πράσινου φόρου και ομολόγου) ενσωματομένες πλήρως στην αγοραία αντιμετώπιση του ζητήματος.
Την ίδια στιγμή η καταστολή στους χιλιάδες διαδηλωτές στην Κοπεγχάγη δείχνει πως οι ισχυροί δεν σέβονται όχι μόνο το περιβάλλον αλλά ούτε τον άνθρωπο και τα δημοκρατικά δικαιώματα.
Διαβάστε δυο πολύ ενδιαφέροντα άρθρα, το ένα του δημοσιογράφου Π. Παπακωνσταντίνου που δημοσιεύτηκε στην Καθημερινή και του Κώστα Φωτεινάκη, μέλος του Δ.Σ. του ελληνικού δικτύου "Friends of Nature", που δημοσιεύτηκε στην Αριστερά!:

Η επόμενη «φούσκα» θα είναι οικολογική!
Η στρατηγική Κιότο και Κοπεγχάγης δεν αντιμετωπίζει την κλιματική αλλαγή, απλώς μετατρέπει τον άνθρακα σε επικερδές εμπόρευμα
Του Πετρου Παπακωνσταντινου

Εν μέσω πληθωρικών ελπίδων για πράσινη στροφή του Μπαράκ Ομπάμα σε σύγκριση με τη μυωπικά αντιοικολογική πολιτική Μπους και για λυτρωτικές αποφάσεις της διάσκεψης της Κοπεγχάγης, ώστε να αναχαιτισθεί η κλιματική αλλαγή, οι απόψεις του καθηγητή Τζέιμς Χάνσεν από το Πανεπιστήμιο Κολούμπια συνιστούσαν χτυπητή παραφωνία.

«Θα προτιμούσα να μην πραγματοποιηθεί (η διάσκεψη) αν πρόκειται να πιστέψει ο κόσμος ότι κινούμαστε σε ορθή τροχιά, ενώ στην πραγματικότητα οδεύουμε προς την καταστροφή», δήλωσε στον Guardiaο Αμερικανός επιστήμονας. Εξίσου επικριτικός εμφανίστηκε έναντι του Ομπάμα, αλλά και του θεωρητικά «πράσινου» πρώην αντιπροέδρου Αλ Γκορ. Με άρθρο στους New York Times, ο Χάνσεν υποστήριξε ότι η λογική τους «στην πραγματικότητα διαιωνίζει την ατμοσφαιρική ρύπανση την οποία ισχυρίζεται ότι αντιμάχεται» και ότι «απλώς επιτρέπει στους υπεύθυνους για τη ρύπανση και στους χρηματιστές της Γουόλ Στριτ να γδάρουν τον κόσμο, αποκομίζοντας δισεκατομμύρια δολάρια».

Αν οι απόψεις αυτές δεν είχαν διατυπωθεί από έναν άνθρωπο σαν τον Χάνσεν, θα απορρίπτονταν βιαστικά ως παρωχημένος αντικαπιταλισμός. Οταν όμως ο υπογράφων τυγχάνει να είναι διευθυντής ερευνών ινστιτούτου της NASA, ίσως ο πλέον αναγνωρισμένος περιβαλλοντολόγος του κόσμου και πάντως ο επιστήμονας εκείνος που έχει «εκπαιδεύσει» όσο κανείς άλλος τους Αμερικανούς πολιτικούς με τις επανειλημμένες καταθέσεις του στο Κογκρέσο, κάποιος λόγος σοβαρός πρέπει να υπάρχει.

Το ισχυρό σημείο της παρέμβασης Χάνσεν είναι ότι πάει πιο βαθιά από τον αφρό της δημοσιογραφικής κάλυψης της Κοπεγχάγης -αν θα έχουμε, τελικά, νομικά δεσμευτικές αποφάσεις ή θα περιοριστούμε σε πολιτική συμφωνία, αν θα βρεθεί κάποιος συμβιβασμός μεταξύ πλουσίων και αναπτυσσόμενων χωρών κ.λπ.- για να φτάσει στην πραγματική ρίζα του προβλήματος. Δηλαδή, στη βασική στρατηγική του διεθνούς «εμπορίου ρύπων», που σημάδεψε όλες τις διεθνείς διασκέψεις, από το Ρίο και το Κιότο μέχρι την Κοπεγχάγη και η οποία αναζητεί οικολογικά αποτελεσματικές λύσεις στο πλαίσιο της αναρχικά ελεύθερης αγοράς. Μια λογική ανάλογη με την επιείκεια της Καθολικής Εκκλησίας, η οποία πουλούσε συγχωροχάρτια κατά τον Μεσαίωνα: οι επίσκοποι μάζευαν λεφτά και οι πιστοί μπορούσαν, ξαλαφρωμένοι, να ριχτούν σε νέες αμαρτίες!

Θεωρητικά, το σύστημα του «cap and trade» λειτουργεί ως εξής: μια πολιτική αρχή (η κυβέρνηση, στο εσωτερικό της χώρας ή μια δεσμευτική συνθήκη, σε διεθνές επίπεδο) καθορίζει ανώτατα όρια εκπομπής ρύπων για τις επιχειρήσεις ή για τα έθνη - κράτη αντίστοιχα. Βάσει αυτών των ορίων, εκδίδονται άδειες εκπομπής ρύπων, οι οποίες πωλούνται και αγοράζονται σαν οποιαδήποτε άλλα προϊόντα, σε τιμές που καθορίζονται από την προσφορά και τη ζήτηση: μια χώρα ή επιχείρηση που ρυπαίνει λιγότερο από το όριο που της έχει πιστωθεί μπορεί να πουλήσει τα δικαιώματα εκπομπής ρύπων που της περισσεύουν σε μια άλλη χώρα ή επιχείρηση. Τα έσοδα από αυτό το εμπόριο διοξειδίου του άνθρακα τροφοδοτούν προγράμματα «πράσινης» ανάπτυξης, ενώ το κίνητρο της μείωσης του κόστους οδηγεί όλους στον περιορισμό των ρύπων, με αποτέλεσμα τα επιτρεπτά όρια να μειώνονται διαρκώς.

οπως έγραψε όμως ο Χάνσεν, «η στρατηγική που βασίζεται στην ελεύθερη αγορά, όσο κι αν εγκωμιάστηκε διεθνώς, αποδείχθηκε αναποτελεσματική ως προς την επιβράδυνση της υπερθέρμανσης του πλανήτη». Ο βασικός λόγος είναι απλός: αν πέσουν σημαντικά οι εκπομπές ρύπων, τότε, βάσει του νόμου προσφοράς και ζήτησης, θα πέσει η τιμή του άνθρακα. Επομένως, οι μεν πωλητές δικαιωμάτων εκπομπής θα έχουν λιγότερα χρήματα για να στηρίξουν τις «πράσινες» πολιτικές τους, οι δε αγοραστές θα έχουν ισχυρότερα κίνητρα να συνεχίσουν να ρυπαίνουν. Κατ' αυτό τον τρόπο, η «αυτορρυθμιζόμενη αγορά» θα έχει ως συνέπεια την… επαναφορά των ρύπων στο προηγούμενο, υψηλό επίπεδο!

Θεωρητική εικασία; Κάθε άλλο! Στις 31 Οκτωβρίου, η γαλλική Le Monde, κάτω από τον τίτλο «η αγορά των τρελών», δημοσίευσε αποκαλυπτικό ρεπορτάζ σύμφωνα με το οποίο ο Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο μπλόκαρε, στην Κομισιόν, αναλυτικό σχέδιο για την εξοικονόμηση ενέργειας στα κράτη - μέλη κατά 20%. Ο λόγος; Η εξοικονόμηση ενέργειας θα έριχνε την τιμή του διοξειδίου του άνθρακα πολύ κάτω από τα 15 ευρώ τον τόνο, όπου κυμαίνεται σήμερα, με αποτέλεσμα να χάσει πολλά χρήματα η Ευρώπη από τις πωλήσεις δικαιωμάτων εκπομπής ρύπων σε τρίτες χώρες. Με άλλα λόγια, είναι καλύτερα να αναπνέουμε περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα, παρά να χάσουμε τα χρήματα που πληρώνουν οι Κινέζοι ή οι Ινδοί για να εκπέμπουν και αυτοί περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα!

Η σχιζοφρενική κατάσταση επιδεινώνεται ακόμη περισσότερο από δύο παράγοντες. Ο πρώτος είναι η λεγόμενη «αντιστάθμιση» - η οποία δίνει, για παράδειγμα, το δικαίωμα στην Αμερική ή στη Βραζιλία να ρυπαίνουν περισσότερο με το επιχείρημα ότι δεν καταστρέφουν, τόσο γρήγορα όσο θα το επιθυμούσαν, τους μεγάλους δρυμούς ή τα τροπικά δάση της Αμαζονίας αντίστοιχα. Ο δεύτερος και κυριότερος είναι η δημιουργία νέων, χρηματιστικών παραγώγων, κυριολεκτικά «τοξικών προϊόντων» της Γουόλ Στριτ, πάνω στις άδειες εκπομπής ρύπων, κατά τον ίδιο ακριβώς τρόπο που δημιουργήθηκαν τα διαβόητα παράγωγα CDS πάνω στα ενυπόθηκα στεγαστικά δάνεια, στις ΗΠΑ.

Οπως αποκάλυψε πρόσφατα η Wall Street Journal, τα χρηματιστικά παράγωγα πάνω στο εμπόριο του άνθρακα ανέρχονται σήμερα σε 100 δισ. δολάρια και προβλέπεται να εκτοξευθούν στα 3 τρισ το 2020. Στο Πράσινο Χρηματιστήριο, το οποίο έχει ήδη δημιουργηθεί, δραστηριοποιούνται όλοι οι γίγαντες της Γουόλ Στριτ: Μόρκγαν Στάνλεϊ, Σίτιγκρουπ, Γκόλντμαν Σακς, Μπανκ οφ Αμέρικα, Τζ.Π. Μόργκαν και πάει λέγοντας. Οι εν λόγω επενδυτικές τράπεζες τσέπωσαν τα τρισ. δολαρίων που τους έδωσαν οι κυβερνήσεις Μπους και Ομπάμα και, αντί να αποπληρώσουν τα χρέη από τα στεγαστικά δάνεια, έριξαν ζεστό χρήμα στον καινούργιο, «πράσινο» τζόγο του άνθρακα, αποδεικνύοντας έτσι πόσο αποτελεσματικός μπορεί να γίνει ο «καπιταλισμός του καζίνο» στην ανακύκλωση της… βλακείας!

Ληστεία σε βάρος του Τρίτου Κόσμου

Μια από τις εναλλακτικές ιδέες που έχει προταθεί στη θέση του συστήματος «cap and trade» στηρίζεται στον λεγόμενο «φόρο άνθρακα», δηλαδή στην επιβάρυνση της τιμής όλων των προϊόντων ανάλογα με τη συμβολή τους στην ατμοσφαιρική ρύπανση. Πέραν των άλλων προβλημάτων που θέτει αυτή η ιδέα, όμως, τίθεται ζήτημα έμμεσου προστατευτισμού εναντίον των προϊόντων του Τρίτου Κόσμου: η Δύση θα επιβάλλει προστατευτικούς δασμούς στα κινέζικα ή τα ινδικά προϊόντα και θα ισχυρίζεται ότι το κάνει, όχι επειδή είναι πιο ανταγωνιστικά από τα δικά της, αλλά επειδή είναι πιο «βρώμικα».

Επιπλέον, η πίεση της Δύσης προς τις νέες βιομηχανικές δυνάμεις της περιφέρειας, που ενοχοποιούνται για μεγάλο μέρος της παγκόσμας ρύπανσης, αποσιωπά ορισμένες ενοχλητικές αλήθειες. Αίφνης, η κάποια μείωση, αναλογικά, της εκπομπής ρύπων από τη Δύση οφείλεται εν πολλοίς στη μεταφορά μεταποιητικών βιομηχανιών προς την Ασία και τη Λατινική Αμερική. Με άλλα λόγια, η Δύση έκανε εξαγωγή ρύπανσης σε αυτές τις χώρες, τις οποίες καλεί στη συνέχεια να πληρώσουν, και μάλιστα διπλά: πρώτα, με την απαίτηση να αντιμετωπίσουν μέσα σε δύο δεκαετίες αυτό που η Δύση δεν μπόρεσε να αντιμετωπίσει σε δύο αιώνες βιομηχανικής επανάστασης και έπειτα, μέσω της πώλησης των «δικαιωμάτων εκπομπής ρύπων».

"Να αλλάξουμε το σύστημα – Όχι το κλίμα", του Κώστα Φωτεινάκη
ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΑΡΙΣΤΕΡΑ! - τ.279, 04/12/2009

Τις επόμενες ημέρες θα πραγματοποιηθεί στην Κοπεγχάγη η διεθνής σύνοδος του ΟΗΕ για την κλιματική αλλαγή. Θα ακουστούν πάλι ωραία λόγια, και δεν θα καταλήξει σε τίποτα ουσιαστικό. Αυτό το έχουν ήδη αποφασίσει οι "διεθνείς ηγέτες". Όμως η κατάσταση γίνεται δραματική, και αναδεικνύει την επιτακτική ανάγκη για διεθνή κινητοποίηση, όπως αυτή που θα γίνει (και) στην Ελλάδα το Σάββατο 12 Δεκέμβρη.

"Να αλλάξουμε το σύστημα – Όχι το κλίμα", είναι ο τίτλος ενός μικρού βιβλίου που περιλαμβάνει τρία κείμενα των Ντέιβ Χολμς, Τέρι Τάουνσεντ και Τζον Μπέλαμι Φόστερ (εκδ. Resistance Books, 2007). Ο Φόστερ είναι γνωστός στην Ελλάδα από το βιβλίο του "Οικολογία και Καπιταλισμός" (ο πρωτότυπος τίτλος ήταν "Ecology Αgainst Capitalism", η οικολογία ενάντια στον καπιταλισμό).

Οι τρεις συγγραφείς εξετάζουν το θέμα της κλιματικής αλλαγής από τη σοσιαλιστική οπτική, θεωρούν ότι το αρπακτικό καπιταλιστικό σύστημα που λειτουργεί και έχει αναπτυχθεί με βάση το κέρδος είναι υπεύθυνο για τη ραγδαία ανατροπή της κλιματικής ισορροπίας και επισημαίνουν ότι "μόνο η αντικατάσταση του καπιταλισμού από το σοσιαλισμό θα επιτρέψει την υπέρβαση της κρίσης".

Η πρόταση να αντικαταστήσουμε τον καπιταλισμό από το σοσιαλισμό (τώρα πώς τον εννοεί ο καθένας μας το σοσιαλισμό είναι ένα άλλο ερώτημα) πιο παραστατικά περιγράφεται με το δίλημμα "Οικοσοσιαλισμός ή Βαρβαρότητα" στο πρώτο Οικοσοσιαλιστικό Μανιφέστο των Τζόελ Κόβελ και Μισέλ Λόουι (2001), αλλά και στο βιβλίο με τον ομώνυμο τίτλο που έχει εκδοθεί από τις εκδόσεις Socialist Resistance (2006) και περιλαμβάνει άρθρα επιφανών μαρξιστών (Φόστερ, Λόουι, Ταρούνο κ.ά.). Το δίλημμα "Σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα", φυσικά, προϋπήρχε από τη Ρόζα, χωρίς το "οικο-".

Ότι ο καπιταλισμός, που κυνηγάει το κέρδος χωρίς να σέβεται το περιβάλλον, είναι υπεύθυνος για την κλιματική αλλαγή δεν είναι ένας ισχυρισμός που προέρχεται από τους μαρξιστές, τους οικοαριστερούς ή τους οικοσοσιαλιστές. Επιβεβαιώνεται και από άλλους, μη μαρξιστές πολιτικούς. Χαρακτηριστική είναι μια δήλωση του Κάρολου Παπούλια, τον Νοέμβριο του 2007: "Οι περισσότερες περιβαλλοντικές καταστροφές έγιναν στο όνομα του κέρδους και μιας ανάπτυξης χωρίς κανόνες".

Μια ανάπτυξη, λοιπόν, χωρίς κανόνες και το πάθος για την αύξηση του πλούτου – είναι τα βασικά στοιχεία του καπιταλιστικού συστήματος. Ακόμα όμως και η ατομική ευθύνη που έχουμε ως πολίτες για τη συμβολή μας στο φαινόμενο του θερμοκηπίου (υπερκαταναλωτισμός σε είδη και ενέργεια – όσοι μπορούμε να υπερκαταναλώνουμε) συνδέεται με τις αξίες που προβάλλει και επιβάλλει με τα ΜΜΕ και τις ανεξέλεγκτες διαφημίσεις το καπιταλιστικό σύστημα. Ένα μόνο παράδειγμα: με ένα τζιπ 4Χ4 μπορείς (σου λένε) να φτάσεις στην κορυφή ενός βουνού, να διασχίσεις ένα ποτάμι, να επιστρέψεις στην πόλη… καταναλώνοντας υπέρμετρα καύσιμα και εκπέμποντας πολύ περισσότερα καυσαέρια απ’ ό,τι με ένα συνηθισμένο αυτοκίνητο, και μετά να παρκάρεις το τζιπ σε ένα πεζοδρόμιο για να πιεις τον καφέ σου και να προβάλεις την επιτυχημένη καριέρα σου.

Ο καπιταλισμός δεν βάζει όρια, δεν έχει μέτρο. Ωστόσο, πολλοί επιχειρηματίες και πολιτικοί, επιχειρούν –και ως ένα βαθμό τα καταφέρνουν– να αποποιηθούν τις ευθύνες τους ακόμα και για τη ραγδαία κλιματική αλλαγή, που κυρίως το καπιταλιστικό σύστημα την προκαλεί, μιλώντας για πράσινη ανάπτυξη. Και κυρίως επιχειρούν να εκμεταλλευτούν κερδοφόρα το φόβο για την κλιματική αλλαγή που οι ίδιοι δημιούργησαν. Έτσι, προβάλλουν την πυρηνική ενέργεια ως οικονομική και καθαρή λύση, τις τεράστιες επενδύσεις στις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (σαφώς και η οικοαριστερά οφείλει να διεκδικεί τις ΑΠΕ, αλλά με μέτρο και με μη καπιταλιστικά κριτήρια), την καύση των απορριμμάτων κ.λπ.

Το τι κάνει φυσικά ο καπιταλισμός, εκτός των άλλων, και στον τομέα της κλιματικής αλλαγής και της (μη) προστασίας του περιβάλλοντος το γνωρίζουμε. Το ερώτημα είναι τι κάνουν (ή τι δεν κάνουν) οι δυνάμεις της Πολιτικής Οικολογίας που ενδιαφέρονται να πάνε "οικολογικά μπροστά και αριστερά", αλλά και τι κάνει (ή τι δεν κάνει) η πολύμορφη Αριστερά για να αναδείξει τις ευθύνες του καπιταλιστικού συστήματος. Είναι ένα ερώτημα το οποίο πρέπει να εξετάσουμε. Δεν φτάνει όμως μόνο αυτό. Κυρίως πρέπει να συμβάλλουμε στο να επηρεαστεί: α) η Αριστερά από τις αξίες της Πολιτικής Οικολογίας, και β) η Πολιτική Οικολογία από τις αξίες της Αριστεράς. Αυτή είναι μια επίμονη προσπάθεια, κυρίως σε ιδεολογικό επίπεδο, γιατί σπέρματα συναντίληψης και κοινής δράσης υπάρχουν σε κινηματικό επίπεδο για τους ελεύθερους χώρους και τους ορεινούς όγκους.

Μια ευκαιρία να προβληθεί η αναγκαιότητα της όσμωσης και της κοινής δράσης της Αριστεράς με την Πολιτική Οικολογία είναι η συζήτηση για τα αίτια που προκαλούν την κλιματική αλλαγή και τα μέσα αντιμετώπισής της. Και αυτή η ευκαιρία προσφέρεται σήμερα, κατά τη διάρκεια της συνόδου του ΟΗΕ για το κλίμα που θα γίνει στην Κοπεγχάγη (7-18/12/2009). Ο "οδικός χάρτης" προς την Κοπεγχάγη δείχνει ότι οι ηγέτες των αναπτυγμένων χωρών δεν θέλουν να υπογράψουν μια δεσμευτική και δίκαιη συμφωνία για τη μείωση των αερίων του θερμοκηπίου. Η απροθυμία των ηγετών προφανώς δεν έχει να κάνει με τη δυστροπία τους, αλλά με το γεγονός ότι: α) δεν θέλουν να επιβάλουν μέτρα και έλεγχο στις βιομηχανίες των αναπτυγμένων κρατών, β) δεν σκοπεύουν ν’ αναλάβουν ευθύνες και να βοηθήσουν τις αναπτυσσόμενες χώρες.

Το Σάββατο 12 Δεκεμβρίου 2009 οι ευαισθητοποιημένοι για το περιβάλλον πολίτες, η αντικαπιταλιστική οικολογία και η ριζοσπαστική Αριστερά διαδηλώνουν σε όλες τις πόλεις του κόσμου και απαιτούν: "Μέτρα για το κλίμα τώρα", "Αφήστε τη θεωρία και τα παχιά λόγια και αναλάβετε τις ευθύνες σας". Στην Αθήνα, η πρωτοβουλία "Δράσεις για την Κλιματική αλλαγή – Κοπεγχάγη 2009" διοργανώνει συλλαλητήριο στο Σύνταγμα στις 12:00 με κύριο σύνθημα "Αλλάζουμε το σύστημα, όχι το κλίμα". Να πάρουμε μέρος…

Κώστας Φωτεινάκης,
μέλος του Δ.Σ.
του ελληνικού δικτύου "Friends of Nature"