Το απρόβλεπτο βάθος της οικονομικής κρίσης

1 Στις 7 Μαϊου 2008 ο Αμερικανός υπουργός Οικονομικών Χ. Πόλσον δήλωνε ότι "οι χρηματοοικονομικές αγορές σιγά-σιγά συνέρχονται από την πιστωτική κρίση". Λίγους μήνες μετά, στις αρχές Σεπτέμβρη, το Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ κρατικοποίησε (προκειμένου να διασώσει) τα δύο μεγαλύτερα πιστωτικά ιδρύματα της χώρας, τη Fannie Mae και τη Freddie Mac, που βρίσκονταν στο χείλος της κατάρρευσης λόγω της κρίσης των στεγαστικών δανείων. Το αμερικανικό δημόσιο πλήρωσε πάνω από 200 δισεκατομμύρια δολάρια (περίπου το ΑΕΠ της Ελλάδας). Αμέσως μετά, έπεσε σαν κεραυνός η είδηση της κατάρρευσης της Lehman Brothers, της 4ης μεγαλύτερης επενδυτικής τράπεζας στις ΗΠΑ. Πρόκειται για ένα παγκόσμιο κολοσσό, που η κατάρρευσή του έχει απρόβλεπτες συνέπειες στην παγκοσμιοποιημένη οικονομία. Ήδη τα χρηματιστήρια καταγράφουν συνεχείς πτωτικές συνεδριάσεις με μείον 4%, μείον 6% κ.λπ. Ωστόσο, σε μια προσπάθεια να καθησυχάσουν τις αγορές, οι οικονομικοί αναλυτές ανέφεραν ότι το πιθανότερο σενάριο είναι ότι η κατάρρευση της Lehman Brothers αποτελεί μεμονωμένο γεγονός και οφείλεται σε σοβαρά προβλήματα της συγκεκριμένης τράπεζας. Ο δε Πόλσον δήλωσε: "Το τραπεζικό μας σύστημα είναι υγιές και σταθερό, οι Αμερικανοί μπορούν να έχουν εμπιστοσύνη στο τραπεζικό σύστημα σε ό,τι αφορά τους τραπεζικούς τους λογαριασμούς". Αλήθεια, μήπως φθάνει η στιγμή όπου τίθεται εν αμφιβόλω η ίδια σταθερότητα των εμπορικών τραπεζών; Μήπως πλησιάζει το, αδιανόητο για άλλες εποχές ενδεχόμενο, οι τραπεζικοί λογαριασμοί των πολιτών να μετατραπούν σε κουρελόχαρτα; Όταν ακούς τον υπουργό Οικονομικών των ΗΠΑ να το διαψεύδει, τόσο πρέπει να το ψάχνεις.

2 Η εκτίμηση, που αβίαστα προκύπτει, είναι ότι η κρίση είναι εξαιρετικά βαθιά και βρισκόμαστε ακόμη στην αρχή της. Το παρόν επεισόδιο ξεκίνησε στις αρχές του 2007 με τις καταρρεύσεις μεσαίου μεγέθους τραπεζών και σημαντικές πτώσεις στα χρηματιστήρια. Έχει δε φθάσει στο σημείο, παρά τις συνεχείς παροχές και ενέσεις ρευστότητας από το αμερικανικό κράτος, να καταρρέουν πλέον οι κολοσσοί της Wall Street αλλά και να απειλούνται οι κολοσσοί της Ευρώπης και της Ρωσίας. Η εξέλιξη της κρίσης θα οδηγήσει σε πρωτόγνωρα φαινόμενα, καθώς το νεοφιλελεύθερο μοντέλο (το βασικό εργαλείο αντιμετώπισης της κρίσης) φθάνει πλέον στα όριά του. Παράλληλα πυροδοτούνται μεγάλες ανακατατάξεις στους ενδοϊμπεριαλιστικούς συσχετισμούς. Ήδη, ακόμη και Αμερικάνοι αναλυτές ανακαλύπτουν τον πολυπολικό κόσμο. Κρίση και Νέα Τάξη Πραγμάτων, κρίση και πόλεμος συνιστούν μια αξεχώριστη ενότητα. Καθόλου ασύνδετα με την κρίση όσα συμβαίνουν στον Καύκασο, όσα ετοιμάζονται στο Ιράν, αλλά και όσα έγιναν σε Αφγανιστάν, Ιράκ, Μέση Ανατολή.

3 Ένα καινούριο στοιχείο με την κατάρρευση της Lehman Brothers είναι ο ισχυρότατος αντίκτυπος που υπήρξε στη Ρωσία. Είναι χαρακτηριστικό ότι στις 16 Σεπτέμβρη οι αρμόδιοι προέβησαν σε διακοπή των συναλλαγών στο δεύτερο σημαντικότερο δείκτη του χρηματιστηρίου της Μόσχας, τον Micex, μετά από "βουτιά" σε επίπεδα άνω του -16%. Συνολικά, ο δείκτης RTS έχει μειωθεί κατά 53% από τα μέσα Μαΐου, και περίπου 25% από τις αρχές του Σεπτεμβρίου. Οι κλάδοι που έχουν πληγεί περισσότερο είναι αυτοί του πετρελαίου και του φυσικού αερίου, με την κρατική γιγαντιαία εταιρεία ενέργειας Gazprom, αλλά και την Rosneft, να καταγράφουν τη μεγαλύτερη πτώση.

4 Φυσικά, δεν έχει καμιά σχέση με την πραγματικότητα ο καλλιεργούμενος από τα ΜΜΕ εφησυχασμός ότι η κατάρρευση της Lehman Brothers είναι ένα μεμονωμένο περιστατικό. Τις ίδιες ημέρες μια άλλη κολοσσιαία αμερικανική επενδυτική τράπεζα, η Goldman Sachs, ανακοίνωσε απώλεια κερδών ύψους 845 εκατ. δολαρίων στο τρίτο τρίμηνο του έτους. Η Merrill Lynch, άλλος παγκόσμιος κολοσσός επίσης υπό κατάρρευση, εξαγοράστηκε την τελευταία στιγμή από τη Bank of America αντί του ευτελούς για το μέγεθος της ποσού των 50 δισ. δολαρίων. Παράλληλαμε την κατάρρευση της Lehman Brothers, η AIG, μέχρι πριν λίγους μήνες κορυφαία ασφαλιστική εταιρεία των ΗΠΑ βάσει της κεφαλαιοποίησης της, παρουσιάζει πτώση 50% της αξίας της μετοχής της, ενώ η πτώση από τις αρχές του έτους φθάνει το 96% – κυριολεκτική εξαΰλωση. Αποκλειστικά και μόνο σε σχέση με τις άμεσες επιπτώσεις από την κατάρρευση της Lehman Brothers στην Ευρώπη, η ελβετική UBS είναι η πρώτη τράπεζα που αναμένεται ότι θα παρασυρθεί σε αυτήν την κατρακύλα, ακολουθούμενη από την Deutsche Bank (πρώτη σε μέγεθος ευρωπαϊκή τράπεζα) και την Credit Suisse. Να σημειωθεί ότι στη χώρα μας δραστηριοποιούνται όλα αυτά τα "ευαγή" αρπακτικά του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού και οι συνέπειες θα ξεπεράσουν κατά πολύ την ως τώρα καταβαράθρωση του χρηματιστήριου.

5 Αυτό που σήμερα καταρρέει είναι το πιο παρασιτικό, το πιο επιθετικό αλλά και το πιο κερδοφόρο τμήμα του χρηματιστικού κεφαλαίου. Καταρρέουν οι πρωταγωνιστές του χρηματιστηριακού τζόγου, οι διαχειριστές του πλασματικού κεφαλαίου, με τα μυθώδη κέρδη κάθε μέρα μέσα μόνον από ανταλλαγές χαρτιών. Όμως αυτό το τμήμα του κεφαλαίου ελέγχει την παγκόσμια οικονομία και ειδικά την υλική παραγωγή του πλανήτη. Συνεπώς, οι συνέπειες των καταρρεύσεων θα είναι εξαιρετικά αρνητικές στα εισοδήματα των λαών, θα οδηγήσουν σε μια νέα έκρηξη της φτώχειας και της πείνας. Το 2005, πριν το ξέσπασμα του τωρινού επεισοδίου της κρίσης, 2,6 δισεκατομμύρια άνθρωποι ζούσαν με λιγότερο από 2 δολάρια τη μέρα. Αύριο πόσοι;

6 Η Αριστερά στην Ελλάδα και στον πλανήτη οφείλει να κάνει δύο πράγματα. Το πρώτο είναι να αναδείξει πειστικά στους λαούς τον αναχρονισμό του παγκοσμιοποιημένου μονοπωλιακού καπιταλισμού και τον ζουρλομανδύα που επιβάλλει πάνω στον πλανήτη. Ο παρασιτισμός και η κερδοσκοπία είναι οργανικά και διαχρονικά χαρακτηριστικά του ιμπεριαλισμού, όπως απέδειξε στο αξεπέραστο έργο του ο Λένιν. Το χρηματιστικό κεφάλαιο, η δεσπόζουσα και καθοριστική δύναμη του καπιταλισμού, δεν μπορεί να αξιοποιήσει τις παραγωγικές δυνατότητες της ανθρώπινης κοινωνίας, που ειδικά σήμερα εκτινάσσονται – γι’ αυτό ο καπιταλισμός αποτελεί αναχρονισμό. Η Αριστερά οφείλει παράλληλα να αναδείξει πόσο αποπροσανατολιστικές είναι οι θεωρίες για λιγότερο ή περισσότερο έλεγχο του χρηματιστικού κεφαλαίου ή για κρατικό παρεμβατισμό από τις νεοφιλελεύθερες κυβερνήσεις. "Δεν πρέπει να μας κυβερνά η χρηματοπιστωτική τρέλα" φωνασκούν οι νεοφιλελεύθεροι σοσιαλδημοκράτες Ντελόρ, Νταλέμα, Ζοσπέν, Ροκάρ κ.λπ. (βλ. "Αριστερά!", φύλλο 244). "Περισσότερη κρατική ρύθμιση" (more regulation) ζητά ακόμη και ο ρεπουμπλικανός υποψήφιος Μακ Κέιν, στη γνωστή ρότα "ιδιωτικοποίηση των κερδών και κοινωνικοποίηση των ζημιών".

7 Το κεντρικό, όμως, ζήτημα για την Αριστερά (και ειδικά για την κομμουνιστική Αριστερά) είναι η γείωσή της μέσα στις φτωχές μάζες του λαού, η οργάνωσή του για να αντισταθεί στο σύγχρονο νεοταξικό εφιάλτη της φτώχειας, της πείνας, του πολέμου, του κοινωνικού αποκλεισμού και της κλιματικής αλλαγής. Ο αγώνας ενάντια στο μεγαλύτερο σύγχρονο αναχρονισμό, δηλαδή το καπιταλιστικό σύστημα, είναι προϋπόθεση για την επιβίωση της ανθρωπότητας. Η παρέμβαση της Αριστεράς όμως οφείλει να συνδέει άρρηκτα την αντικαπιταλιστική πάλη με την υπέρβαση του σημερινού συστήματος, με την αντικατάστασή του από το σοσιαλισμό. Τα τραγικά σημερινά αδιέξοδα μόνο σ’ αυτό το πλαίσιο μπορούν να αντιμετωπισθούν. Με κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής, με απελευθέρωση των παραγωγικών δυνατοτήτων από τα δεσμά των καπιταλιστικών παραγωγικών σχέσεων, με σχεδιοποίηση, με πρωτοπόρα ενεργοποίηση των λαϊκών μαζών στην παραγωγή και στη διεύθυνση της κοινωνίας – στα πλαίσια μιας άλλης πολιτικής εξουσίας που θα εκφράζει τα συμφέροντα των εργαζομένων, του χεριού και του μυαλού. Από τις μητροπόλεις του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού μέχρι τις παραγκουπόλεις της περιφέρειας, ο στόχος πρέπει να είναι κοινός: ανατροπή του νεοφιλελευθερισμού μέσα από μεγάλα λαϊκά κινήματα, αποτροπή του πολέμου, αποτροπή της καταστροφής του πλανήτη, να ανοίξει ο δρόμος για έναν άλλο (εφικτότατο σήμερα) κόσμο, για το σοσιαλισμό του 21ου αιώνα.

του Χρίστου Καραμάνου
από την εφημερίδα Αριστερά!