ΠΕΙΝΑ: Η τροφή του νεοφιλελευθερισμού

ΠΕΙΝΑ: Η τροφή του νεοφιλελευθερισμού

Το τελευταίο διάστημα ζούμε μια άνευ προηγουμένου έξαρση των διεθνών τιμών των τροφίμων. Εξεγέρσεις πεινασμένων καθώς και συνταρακτικά νούμερα που αφορούν τον υποσιτισμό εκατομμυρίων ανθρώπων αναγκάζουν τα ΜΜΕ και τη «διεθνή κοινότητα» να συζητά για το οξυμένο πρόβλημα της πείνας. Δεκάδες χώρες βρίσκονται στο κόκκινο και τεράστια μεταναστευτικά ρεύματα λόγω της πείνας, έρχονται να προστεθούν σε αυτά που οφείλονται στους πολέμους, στη φτώχεια και στις κλιματικές αλλαγές.
Την ένταση και έκταση του προβλήματος μαρτυρούν τα παρακάτω στοιχεία. Οι πεινασμένοι αυτή τη στιγμή υπολογίζονται σε 1 δισεκατομμύριο ανθρώπους, ενώ εκτιμάται πως τα επόμενα χρόνια θα φτάσουν το 1,5 δις, εφόσον οι τιμές των τροφίμων -σύμφωνα και με ομολογία του FAO- δεν πρόκειται να μειωθούν θεαματικά. Το ράλι τιμών (ανάμεσα σε Μάρτη ’07 και Μάρτη ’08: ρύζι +80%, σιτάρι +130%, καλαμπόκι +35%) αποτέλεσε την χαριστική βολή για τα εκατομμύρια ανθρώπων που ζούσαν στο όριο της φτώχειας. Ειδικά για τις αναπτυσσόμενες χώρες, όπου οι άνθρωποι ξοδεύουν πάνω από το 50% του εισοδήματός τους για τροφή, σε σύγκριση με 10-20% στις ανεπτυγμένες.
Η φτώχεια και η πείνα δεν είναι καινούρια φαινόμενα για τον καπιταλισμό. Αρκεί να πούμε πως οι φτωχοί το 1996 έφταναν τα 830 εκ. Τότε μάλιστα στην Παγκόσμια Διατροφική Συνάντηση (World Food Submit) τέθηκε ο στόχος να μειωθούν οι φτωχοί στο μισό ως το 2015. Τελικά σήμερα όχι μόνο δεν έχουμε μείωση αλλά περίπου 50% αύξηση των φτωχών.

Πού οφείλεται το ράλι των τροφίμων;

Το ζήτημα είναι σίγουρα πολυδιάστατο και δεν μπορεί να απαντηθεί μονολεκτικά. Η κυρίαρχη απάντηση προσπαθεί να εξηγήσει το πρόβλημα με κάποια επιχειρήματα που αποτελούν μόνο κομμάτι του παζλ. Τέτοιες απαντήσεις αναφέρουν σαν αιτίες την ανεπάρκεια τροφίμων, την αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού, τις αντίξοες καιρικές συνθήκες, την αυξημένη ζήτηση από χώρες με μεγάλο πληθυσμό όπως η Κίνα και η Ινδία, την αύξηση της τιμής του πετρελαίου. Ο τρόπος που δίνονται οι παραπάνω απαντήσεις οδηγεί στο εξής συμπέρασμα: Δεν φταίει κάποιος συγκεκριμένα αλλά κάποιες συνθήκες που παρουσιάζονται σαν «αντικειμενικές» (δημογραφικό, φύση, ανάπτυξη). Οφείλουμε να αναρωτηθούμε: Πέραν των προαναφερθέντων αιτιών υπάρχουν και άλλοι λόγοι που πιθανώς να παίζουν τον κυρίαρχο ρόλο; Είναι οι παραπάνω αιτίες ανεξάρτητες από το σύστημα που ζούμε;

Τα τρόφιμα πηγή πλουτισμού για λίγους

Ένας όχι ειδικός παρατηρητής θα ήταν καχύποπτος, καταρχήν, από το γεγονός και μόνο ότι η κούρσα αυτή των τιμών ξεκινά περίπου την ίδια περίοδο που σκάει η φούσκα των στεγαστικών δανείων στις ΗΠΑ. Έτσι μεταξύ Απριλίου και Δεκεμβρίου 2007 (δηλαδή την περίοδο που οι αγορές των δημητριακών απογειώθηκαν) ο όγκος των κεφαλαίων που κατευθύνθηκε στον κλάδο των αγροτικών προϊόντων πενταπλασιάστηκε (από 156 εκ $ σε 911 εκ $). Είναι η στιγμή που κερδοσκόποι αγοράζοντας συμβόλαια παράδοσης δημητριακών για το μέλλον δημιουργούν τεχνητή έλλειψη και υπολογίζουν να τα μεταπωλήσουν ακριβότερα. Στην Ευρωπαϊκή αγορά αντίστοιχα αλλάζουν χέρια 8.000 συμβόλαια αγοράς δημητριακών την ημέρα, δημιουργώντας ένα τεράστιο κύμα κερδοσκοπίας. Η χρηματιστηριακή κερδοσκοπία ομολογήθηκε ακόμα και στην αμερικάνικη γερουσία όταν πριν ένα μήνα γερουσιαστής διατύπωσε το συμπέρασμα ότι «όσοι κερδοσκοπούν επί της πορείας των χρηματιστηριακών δεικτών ευθύνονται σε μεγάλο βαθμό για την αύξηση των τιμών στα βασικά εμπορεύματα».
Η κερδοσκοπία όμως δεν αφορά μόνο το χρηματιστηριακό τζογάρισμα των τροφίμων. Βασικοί κερδισμένοι βγαίνουν οι εξαγωγικές χώρες και οι μεγάλοι όμιλοι με μονοπωλιακή θέση στους κλάδους των τροφίμων και των πρώτων υλών. Όσον αφορά τα τρόφιμα, οι ΗΠΑ αποκόμισαν έσοδα ρεκόρ από τις εξαγωγές αγροτικών προϊόντων (85 δις $). Σε παγκόσμιο επίπεδο η αγορά τροφίμων ελέγχεται από 8 μεγάλες πολυεθνικές. Ενδεικτικά η Cargill διατηρεί τον έλεγχο του 25% από το παγκόσμιο εμπόριο δημητριακών και παρουσίασε το πρώτο τρίμηνο του 2008 διπλάσια κέρδη (1,03$) από το αντίστοιχο του 2007 (553 εκ $).

Χώρες έρμαια των διαθέσεων των κερδοσκόπων

Χαμένοι από αυτή την κατάσταση είναι οι φτωχομεσαίοι σε όλο τον κόσμο που οδηγήθηκαν ραγδαία στην απόγνωση. Αυτοί, που είχαν αναγκαστεί να εγκαταλείψουν την ύπαιθρο και να στοιβαχτούν σε αστικά κέντρα αναζητώντας δουλειές. Αυτοί, που οι χώρες τους για πάνω από δυο δεκαετίες βρέθηκαν στο στόχαστρο των πολιτικών του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και της Παγκόσμιας Τράπεζας. Οι χώρες τους αναγκάστηκαν να πάρουν δάνεια που σαν όρο είχαν τη διάλυση της εγχώριας παραγωγής τους, την κατάργηση της αυτάρκειάς τους σε βασικά είδη διατροφής και τον προσανατολισμό στις εξαγωγές. Έτσι το Μαλί τη χρονιά που μας πέρασε εξήγαγε 380.000 τόνους βαμβακιού και εισήγαγε 82% των τροφίμων του. Το Μεξικό από εξαγωγική χώρα καλαμποκιού εισάγει τώρα το 30%. Η Ινδονησία που το 1992 είχε αυτάρκεια στη σόγια, τώρα εισάγει το 60%. Οι χώρες της Δυτικής Αφρικής ενώ σύμφωνα με το IFAD θα μπορούσαν να παράγουν επαρκείς ποσότητες τροφής, αντιμετωπίζουν διόγκωση του διατροφικού ελλείμματος κατά 81% μεταξύ 1995 και 2004 (FAO). Η πολιτική επιλογή κατάργησης της τοπικής γεωργίας των αναπτυσσόμενων χωρών γίνεται πιο φανερή από τα παρακάτω στοιχεία: Η βοήθεια προς τις αναπτυσσόμενες χώρες ανήλθε από 20 δις $ το 1980 σε 100 δις $ το 2007. Την ίδια περίοδο η βοήθεια στη γεωργία μειώθηκε δραματικά από τα 17 δις $ σε μόλις 3 δις $. Με πολλαπλούς τρόπους αποσαρθρώθηκε η γεωργική παραγωγή δεκάδων χωρών οι οποίες έγιναν έρμαιο των πολυεθνικών δικτύων που μονοπωλούν τον αγροτοδιατροφικό τομέα και απώλεσαν κάθε δυνατότητα διατροφικής αυτάρκειας.
Η αυξήσεις στις τιμές των τροφίμων θα μπορούσε κάποιος να υποθέσει ότι σημαίνουν καλύτερες μέρες για τους φτωχομεσαίους αγρότες όλου του κόσμου. Όμως αυτό δεν γίνεται για δυο λόγους. Πρώτον, μεγάλο κομμάτι της κερδοσκοπίας αφορά τους μεσάζοντες. Έτσι στην Ισπανία υπολογίζεται ότι οι καταναλωτές πλήρωσαν 600% παραπάνω από αυτά που πήρε ο παραγωγός. Δεύτερον, παράλληλα με τις τιμές των τροφίμων υπάρχει μια μεγάλη αύξηση του κόστους παραγωγής. Ήδη τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια μεγάλη αύξηση στις τιμές των γεωργικών εφοδίων, οι οποίες έχουν εκτιναχθεί τους τελευταίους μήνες. Ειδικά όσον αφορά τα λιπάσματα, οι τιμές τους θυμίζουν την «χρυσή εποχή» του ελληνικού χρηματιστηρίου όπου μέρα με τη μέρα ανέβαιναν οι μετοχές. Οι, πολλές φορές, πάνω από 100% αυξήσεις των λιπασμάτων, σπόρων και φυτοφαρμάκων έρχονται να μεταφέρουν εισοδήματα από τους αγρότες προς τις λίγες πολυεθνικές που ελέγχουν τις πρώτες ύλες και τον τομέα αγροτικών εφοδίων.

Ένα σύστημα παράλογο και αντι-ανθρώπινο

Οι παραπάνω λόγοι είναι οι βασικοί που έχουν οδηγήσει στην όξυνση του προβλήματος της πείνας. Σε αυτούς έρχονται να προστεθούν και αυτοί που αναφέρθηκαν στην αρχή του κειμένου. Τα βιοκαύσιμα (αγρο-καύσιμα το ορθό) παρουσιάζονται σαν λύση στο ενεργειακό πρόβλημα το οποίο για τις δυνάμεις της αγοράς έχει προτεραιότητα απέναντι στο πρόβλημα της πείνας. Οι ακραίες καιρικές συνθήκες όσο κι αν παρουσιάζονται σαν αντικειμενικές σε μεγάλο βαθμό προκαλούνται από την αντι-περιβαλλοντική ανάπτυξη που υπαγορεύτηκε τις τελευταίες δεκαετίες, ενώ πρωτοβουλίες που θα μπορούσαν να αμβλύνουν τις επιπτώσεις τους θεωρούνται αντι-οικονομικές. Όπως αντι-οικονομική θεωρήθηκε και η αποθεματοποίηση δημητριακών μειώνοντας τις διαθέσιμες ποσότητες που σε μια κρίση σαν τη σημερινή θα μπορούσε να παίξει ένα ρυθμιστικό και εξομαλυντικό ρόλο. Η αλλαγή των διατροφικών συνηθειών εκατομμυρίων ανθρώπων συνήθως δεν σημαίνει ότι διατρέφονται καλύτερα αλλά ότι μαζικοποιείται και παγκοσμιοποιείται ο ένας και μοναδικός τρόπος διατροφής και ζωής που έχει οδηγήσει πάνω από 60% των θανάτων παγκοσμίως να προκαλούνται από την παχυσαρκία και τις επιπλοκές που δημιουργεί.

Ανάγκη για ριζικά διαφορετικές πολιτικές

Η επισιτιστική κρίση δικαιώνει πλήρως όσους μιλούσαν για την ανάγκη μιας άλλης αγροτικής πολιτικής στην χώρα μας αλλά και στην Ευρώπη. Η ΚΑΠ και οι εθνικές αγροτικές πολιτικές, που ακολούθησε ο δικομματισμός στην χώρα μας, διόγκωσαν το αγροτικό εμπορικό έλλειμμα και κατέστησαν την χώρα πλήρως εξαρτημένη σε τομείς που είχε, και θα μπορούσε να έχει, μεγάλο βαθμό αυτάρκειας. Ο αγροτικός πληθυσμός μειώθηκε, η ύπαιθρος ερήμωσε και είμαστε πια ολοένα και περισσότερο στο έλεος των διεθνών κερδοσκόπων και των μονοπωλίων που ελέγχουν την αγροδιατροφική αλυσίδα. Το πρόβλημα της πείνας περιγελά όσους προτείνουν σαν διέξοδο την «ποιοτική», την «άλλη» ή όπως αλλιώς τη λένε γεωργία. Παρασυρμένοι από τις «νομοτέλειες» της εποχής παραδίδουν την ασφάλεια και επάρκεια τροφίμων της χώρας στην ελεύθερη παγκόσμια αγορά. Κάτι που έκαναν και άλλες χώρες πριν από εμάς και τώρα αναζητούν το δρόμο της επιστροφής.
Αντί αυτού ο μοναδικός δρόμος που θα μπορούσε να μας προστατέψει είναι η στήριξη της οικογενειακής γεωργίας και της μικρομεσαίας αγροτιάς. Ένα εθνικό σχέδιο αγροτικής ανάπτυξης που θα στόχευε στην κατάκτηση του μέγιστου δυνατού βαθμού αυτάρκειας σε βασικά διατροφικά προϊόντα, σε πλήρη αρμονία με το περιβάλλον και με τη μέγιστη δυνατή ασφάλεια για τον καταναλωτή. Η πολύπλευρη στήριξη της περιφέρειας. Η αξιοποίηση, ενίσχυση και ανάπτυξη της έρευνας και του επιστημονικού δυναμικού της χώρας. Η ανάπτυξη της αναγκαίας εγχώριας βιομηχανίας που θα υπηρετήσει τους παραπάνω στόχους και θα συμβάλει στη μείωση του κόστους παραγωγής. Η απαγόρευση χρήσης αγροτικής γης για βιοκαύσιμα 1ης γενιάς.
Επιστρέφοντας στην παγκόσμια διάσταση της κρίσης, το ερώτημα που τίθεται είναι αν μέσα από αυτή την κρίση μπορούν τελικά κερδισμένοι να βγουν οι λαοί. Οι «εξεγέρσεις των πεινασμένων» διαψεύδουν όσους θεωρούσαν πως οι επαναστάσεις του μέλλοντος δεν θα είναι για ζητήματα επιβίωσης αφού ο κόσμος δήθεν ευημερεί. Αποκαλύπτουν τον ανθρωποκτόνο χαρακτήρα του συστήματος. Από την άλλη τα αρπακτικά περιμένουν. Ήδη οι πολυεθνικές ετοιμάζονται να μαζικοποιήσουν ακόμα περισσότερο τη χρήση μεταλλαγμένων, με πρόσχημα την ανάγκη για αύξηση της παραγωγής. Ένας διεθνής συντονισμός των εκατομμυρίων πεινασμένων, των φτωχών αγροτών, των εργαζομένων που αδυνατούν να επιβιώσουν με την ακρίβεια να ροκανίζει τους πενιχρούς μισθούς τους, είναι αναγκαίος. Κοινός εχθρός μας ο νεοφιλελευθερισμός, οι διεθνείς οργανισμοί -μαριονέτες των πολυεθνικών, και όσοι σε κάθε χώρα υπηρετούν τις παραπάνω πολιτικές.

Δημήτρης Κοδέλας
Μέλος γραμματείας ΣΥ.ΡΙΖ.Α. Αργολίδας
Ιούλιος '08

Το παραπάνω άρθρο και άλλα ενδιαφέροντα κείμενα μπορείτε να διαβάσετε στην Αναγέννηση που κυκλοφορεί...