Ευτύχης Μπιτσάκης: "Κινδυνεύουμε να χαθεί και η σημερινή ευκαιρία"

Ο Ευτύχης Μπιτσάκης μιλά στην Αριστερά! για τους "εορτασμούς" της πτώσης του τοίχους, την οικονομική κρίση, την αριστερά και τη σχέση της με την θεωρία και τον πολιτισμό, τον ΣΥΡΙΖΑ και τις χαμένες ευκαιρίες:

Να ξεκινήσουμε τη συζήτησή μας σχετικά με ένα ζήτημα επικαιρότητας. Γιορτάζουν την πτώση του τείχους και μαζί με αυτό την κατάρρευση του "υπαρκτού σοσιαλισμού". Ποια η σημασία του ’89 για τους κομμουνιστές, 20 χρόνια μετά;

Σήμερα μπορούμε να δούμε καθαρότερα και τις δύο όψεις του προβλήματος: Η πτώση του τείχους δεν συνέπεσε απλώς με την κατάρρευση του σοσιαλιστικού στρατοπέδου. Ήταν ένα από τα επεισόδιά της. Η κατάρρευση και η πτώση "απέδειξαν" έμπρακτα ότι οι κοινωνίες σοβιετικού τύπου δεν ήταν βιώσιμες. Το γιατί είναι μια μεγάλη ιστορία, η οποία δεν έχει μελετηθεί και απαντηθεί. (Μια πρώτη προσέγγιση επεχείρησα με το βιβλίο μου Ένα φάντασμα πλανιέται, το 1992). Ως προς τη δεύτερη όψη: Οι πολίτες των "σοσιαλιστικών χωρών" και, ειδικά, της Ανατολικής Γερμανίας δεν υπερασπίστηκαν τα καθεστώτα των χωρών τους. Δεν μπόρεσαν να πραγματοποιήσουν μια επανάσταση μέσα από την εκφυλισμένη μορφή του "κρατικού σοσιαλισμού". Τώρα απολαμβάνουν τα αγαθά του καπιταλιστικού παραδείσου: Από τη μία, η νεόπλουτη μαφία, από την άλλη, η ανεργία, η φτώχεια, η ηθική και κοινωνική κρίση, η μετανάστευση. Αλλά και η κάποια νοσταλγία, που εκφράζεται με τη φράση "πρώτα ήταν καλύτερα". Για μας σήμερα: Η πρώτη απόπειρα για το "άλμα στον ουρανό" απέτυχε. Να ετοιμαζόμαστε για τη δεύτερη. Επειδή ο σοσιαλισμός δεν είναι απλώς εφικτός και αναγκαίος, είναι όρος για την επιβίωση της ανθρωπότητας.

Έχετε τονίσει ότι μέχρι σήμερα η Αριστερά "δεν μπόρεσε να εμπνεύσει τα θύματα της αστικής πολιτικής" και ιδιαίτερα σε περίοδο βαθύτατης κρίσης. Μπορείτε να αναφερθείτε στο πρόβλημα αυτό;

Η κοινωνία μας βρίσκεται σε κρίση χωρίς, επί του παρόντος, να διαφαίνεται μια ορατή διέξοδος. Η Αριστερά δεν είναι σε θέση να προβάλει ένα πρόγραμμα διεξόδου, επειδή και η ίδια αποτελεί μέρος της κρίσης. Η Αριστερά, με τη θυσία χιλιάδων και χιλιάδων αγωνιστών, κατόρθωνε να κερδίζει μάχες. Θεωρητικά ανεπαρκής, κατόρθωνε να χάνει τους πολέμους: 1944, 1974, 2008. Η σημερινή ελληνική Αριστερά αποτελείται από θραύσματα που ανάγονται στην κατοχή, στον εμφύλιο και στη χούντα. Καμία από τις συνιστώσες της δεν μπόρεσε να υπερβεί, θεωρητικά και πρακτικά, τον εαυτό της. Βέβαια, δεν πρόκειται για εύκολη προσπάθεια. Μια ενότητα στρατηγικού χαρακτήρα είναι και σήμερα ανέφικτη. Όμως η κοινή δράση θα ήταν το λιγότερο που θα περίμενε κανείς. Και ως προς αυτό, η ευθύνη των καθοδηγητικών κέντρων είναι ιστορική. Όπως πάμε, κινδυνεύουμε να χαθεί και η σημερινή ευκαιρία.

Εσείς είχατε απευθύνει το 2007 ένα κείμενο στις εφημερίδες της Αριστεράς για κοινή δράση ("Αριστερά - Άλλη μια χαμένη ευκαιρία;"). Από τότε κύλησε αρκετό νερό στο αυλάκι χωρίς να υπάρξουν μεγάλες ανατροπές. Εντούτοις το εγχείρημα του ΣΥΡΙΖΑ και, πιο πρόσφατα, της ΑΝΤΑΡΣΥΑ δείχνουν πως το αίτημα για ενότητα κερδίζει έδαφος στο "λαό της Αριστεράς". Ποιος ο απολογισμός της Αριστεράς στο δίχρονο 2007-2009 και ιδιαίτερα των ενωτικών εγχειρημάτων της;

Το κείμενο εκείνο στάλθηκε στις εφημερίδες της Αριστεράς σε προεκλογική περίοδο. Τότε ήταν φανερό ότι δεν μπορούσε να υπάρξει ενότητα με στρατηγικούς στόχους. Όμως ήταν αναγκαία και θα έπρεπε να πραγματοποιηθεί μια μορφή συνεργασίας με βάση τρεις στόχους: τον αγώνα ενάντια στους πολέμους, ενάντια στη φτώχεια μέσα στον αυξανόμενο κοινωνικό πλούτο και ενάντια στο συστηματικά οικοδομούμενο κράτος καταστολής. Τι έγινε; Ο Ριζοσπάστης σιώπησε. Άλλες εφημερίδες δημοσίευσαν το κείμενο με τρόπο που φαίνεται να υιοθετούσαν μια τέτοια προοπτική. Αλλού γράφτηκαν απαξιωτικές κρίσεις ή ανόητοι συσχετισμοί. Φυσικά, στέλνοντας αυτό το κείμενο, δεν είχα αυταπάτες. Γιατί τότε το έστειλα; Επειδή, όπως σωστά σημείωσε η Εποχή, "κάποιος έπρεπε να τα πει". Τι έγινε έκτοτε; Ακινησία στο ΚΚΕ, στο χώρο του οποίου το πλέγμα σεχταρισμού-οπορτουνισμού αποτελεί μια τραγική τροχοπέδη. Το εγχείρημα του ΣΥΡΙΖΑ μπορεί να αποδειχτεί θετικό, αν το μόρφωμα αυτό ξεπεράσει την κρίση του, ώστε να αποτελέσει ένα ριζοσπαστικό κόμμα ή χώρο συνεργασίας πολιτικών δυνάμεων που θα δρα ως ενιαίο κόμμα, με αριστερή, αντινεοφιλελεύθερη κατεύθυνση. Αν αποτελέσει ένα χώρο αντίστασης στην καταστροφική πορεία της χώρας μας και ειδικά στο δικομματισμό.

Ποια είναι η εκτίμησή σας για το εγχείρημα του ΣΥΡΙΖΑ;

Ουσιαστικά, έχω απαντήσει στο ερώτημά σας. Το μέλλον θα δείξει αν ο ΣΥΡΙΖΑ, αποστρεφόμενος τις σειρήνες της ιστορικά χρεοκοπημένης σοσιαλδημοκρατίας, θα αποτελέσει ένα χώρο αντίστασης στο νεοφιλελευθερισμό. Ο ΣΥΡΙΖΑ δεν είναι κομμουνιστικό κόμμα (δεν είναι καν κόμμα). Όμως στο ΣΥΡΙΖΑ υπάρχει πλήθος κομμουνιστών, της γενιάς μου και νεότεροι. Και επειδή τίποτα δεν έχει τελεσίδικα κριθεί, η "ριζοσπαστική Αριστερά", αντί για να γίνεται Κασσάνδρα, ας δει πώς θα μπορούσε, μέσα από μια διαδικασία κοινής δράσης, να συμβάλει κι αυτή σε μια σαφέστερη αριστερή στροφή του ΣΥΡΙΖΑ. Όπως έχω κι αλλού τονίσει, οι άνθρωποι δεν είναι πέτρες. Μέσα από την κοινή δράση, οι "ρεφορμιστές" μπορούν να ξεπεράσουν τον εαυτό τους. Σε θέματα στρατηγικής και τακτικής, καλό θα είναι να ξαναδιαβάσουμε (ή να διαβάσουμε) τον Μαρξ, τον Λένιν, τον Τρότσκι, τον Μάο, τον Γκράμσι και όχι μόνο. Ως προς την ΑΝΤΑΡΣΥΑ: Αποτελεί ένα πρώτο, θετικό και ελπιδοφόρο βήμα για την ανασυγκρότηση της κατακερματισμένης ριζοσπαστικής Αριστεράς. Μια ελπίδα.

Η πολυδιάσπαση και ο εμφύλιος που υπάρχει μέσα στην Αριστερά πώς μπορεί να ερμηνευτεί; Γιατί υπάρχει; Μπορεί να ξεπεραστεί και πώς;

Ο "εμφύλιος" στην Αριστερά είναι συνέπεια των λαθών στρατηγικού χαρακτήρα, στα οποία αναφέρθηκα, των διαδοχικών διασπάσεων και της αδυναμίας όλων, χωρίς εξαίρεση, των οργανώσεων της Αριστεράς να υπερβούν, θεωρητικά και πρακτικά, την προϊστορία τους. Όμως η κατάσταση της Αριστεράς δεν ήταν, και δεν είναι, ανεξάρτητη από την ελληνική κοινωνική πραγματικότητα. Δηλαδή, από τις αλλοτριωτικές διεργασίες που λειτουργούν στα σπλάχνα της όψιμης και ιδιόμορφης καπιταλιστικής κοινωνίας μας, από τον αποπροσανατολισμό των λαϊκών στρωμάτων, από τη θεωρητική ανεπάρκεια της Αριστεράς και, κατά συνέπεια, από την έλλειψη συγκεκριμένης στρατηγικής. Μαζί μ’ αυτά, αντιθέσεις, εχθρότητες, πικρίες από τις αλλεπάλληλες κρίσεις, όλα αυτά δυσκολεύουν την αναγκαία διαδικασία για να υπάρξει κοινή δράση, να υπάρξουν θεωρητικές και πολιτικές συγκλίσεις, με τελική προοπτική τη συγκρότηση μιας επαναστατικά δημοκρατικής και αποτελεσματικής Αριστεράς.

Έχετε επανειλημμένα μιλήσει για το "πλέγμα σεχταρισμού-οπορτουνισμού" που διαπερνά την ελληνική Αριστερά. Σήμερα αυτό πώς φανερώνεται στα διάφορα ρεύματά της;

Το "πλέγμα σεχταρισμού-οπορτουνισμού" δεν αποτελεί "προνόμιο" της δικής μας Αριστεράς. Χαρακτήριζε, λιγότερο ή περισσότερο, με ιδιομορφίες και διαφορετικούς βαθμούς, το παγκόσμιο κομμουνιστικό κίνημα και, συγκεκριμένα, τα λεγόμενα "σταλινικά" κόμματα. Αυτό σε μας εκδηλώθηκε στην κατοχή, με την ορθή, πλατιά πολιτική του ΕΑΜ, που όμως κατέληξε στην "προδοσία" της εαμικής επανάστασης. Αργότερα, η ΕΔΑ, σωστή καταρχήν σύλληψη και πραγμάτωση, δεν ήταν απαλλαγμένη από αυτή την ενδογενή αντίφαση. Η πολιτική του ΚΚΕ στην περίοδο της χούντας ήταν, ως ένα βαθμό, δέσμια αυτού του πλέγματος κ.λπ. Σήμερα, η αντίθεση σεχταρισμού-οπορτουνισμού δρα κυρίως στον "ανανεωτικό χώρο" του ΣΥΝ (το βλέμμα προς τη σοσιαλδημοκρατία, ταυτόχρονα "σταλινικές" πρακτικές στην αντιμετώπιση διαφορετικών, αριστερών απόψεων), ενώ στο χώρο του ΚΚΕ έχει οξυνθεί η σεχταριστική αντίληψη και πράξη, η οποία συνυπάρχει με μια οπορτουνιστική αντιμετώπιση των λαϊκών αγώνων και με την έλλειψη επαναστατικής στρατηγικής. (Τι θα πει λαϊκή οικονομία και λαϊκή εξουσία;). Τέλος, ως προς το χώρο της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς: Συμμετοχή στους λαϊκούς αγώνες, συνέπεια και ταυτόχρονα αδυναμία πρακτικής και θεωρητικής υπέρβασης. Να ελπίσουμε ότι η ΑΝΤΑΡΣΥΑ θα μπορέσει να υπερβεί την προϊστορία των συνιστωσών της και ότι θα αποτελέσει το πρώτο μόρφωμα για τη συγκρότηση ενός πόλου μαρξιστικής και κομμουνιστικής φυσιογνωμίας. Και αν και όταν ο πόλος αυτός αποκτήσει πολιτικά υπολογίσιμο βάρος, τότε θα μπορέσει να παίξει θετικό ρόλο στη διαδικασία ανασυγκρότησης της πολυδιασπασμένης σημερινής Αριστεράς.

Σας απασχολεί η αδιαφορία για τη θεωρία και τον πολιτισμό που εκδηλώνεται στους χώρους της Αριστεράς και, μάλιστα, σε αυτούς που διατείνονται ότι είναι επαναστατικοί. Πόσο επιδρά αυτό στη συνολική πολιτική συμπεριφορά και προσανατολισμό της Αριστεράς;

Κάθε χώρος της Αριστεράς επεξεργάζεται μια ορισμένη πολιτική, η οποία προϋποθέτει μια θεωρητική θεμελίωση. Στην πολιτική ιδιαίτερα είναι αναγκαία η ενότητα θεωρίας και πράξης. Όμως σ’ εμάς οι θεωρητικές επεξεργασίες δεν αντιστοιχούν στις πραγματικότητες της νέας ιστορικής εποχής στην οποία έχει εισέλθει η ανθρωπότητα. Η Αριστερά παραμένει ακόμα δέσμια των θεωρητικών σχημάτων του 20ού αιώνα, του αιώνα των μεγάλων προσδοκιών, των μεγάλων επαναστάσεων και των μεγάλων διαψεύσεων. Ακόμα χειρότερα, οι διάφορες συνιστώσες της Αριστεράς δεν επικοινωνούν. Δεν κάνουν διάλογο. Καθεμιά καλλιεργεί τη δική της αλήθεια, και αυτό είναι τραγικό. Στην κατοχή, το ΚΚΕ εξόντωνε τους τροτσκιστές. Και όμως, θυμάμαι, το 1947 (ή το 1946;), το ΚΚΕ είχε διοργανώσει σε κεντρικό θέατρο της Αθήνας δημόσια θεωρητική συζήτηση με τους τροτσκιστές. Λοιπόν; Να ανακτήσουμε το επιστημονικό κεκτημένο του μαρξισμού και να επιχειρήσουμε να το αναπτύξουμε, ώστε να αντιστοιχεί στις πραγματικότητες της νέας ιστορικής εποχής.

Υποστηρίζετε ένα "άνοιγμα στην κοινωνία και Αριστερά". Πώς θα μπορούσε αυτό να γίνει; Η κοινή δράση της Αριστεράς θα μπορούσε να είναι ένας δρόμος σε αυτή την κατεύθυνση και υπό ποιες προϋποθέσεις;

Για να ανοίξει ο δρόμος για την ηγεμονία της Αριστεράς, χρειάζεται μια διαλεκτική υπέρβαση της ιστορίας της. Ούτε εύκολος μηδενισμός ούτε άκριτη προσκόλληση στο παρελθόν. Για να αρχίσει να γίνεται κάτι τέτοιο, απαιτείται ένα ξεκίνημα με κοινή δράση, θεωρητικός διάλογος, επεξεργασία κοινών στόχων, απαρχή θεωρητικών-πολιτικών συγκλίσεων. Προοπτικά: Επεξεργασία κοινών στρατηγικών στόχων με ορίζοντα το σοσιαλισμό. Να ελπίσουμε ότι το ΚΚΕ θα αρχίσει να συνομιλεί με άλλους, ότι ο ΣΥΡΙΖΑ θα σταθεροποιήσει μια αριστερή στροφή και ότι η εξωκοινοβουλευτική Αριστερά θα ξεπεράσει τον επαναστατικοφανή βερμπαλισμό και θα γίνει υπολογίσιμη δύναμη του κοινωνικού γίγνεσθαι. Τέλος, η πολιτική ηγεμονία προϋποθέτει ιδεολογική και πολιτισμική ηγεμονία και μια ηθική που θα αποτελεί την άρνηση της εγγενούς καπιταλιστικής ανηθικότητας.

Την συνέντευξη πήρε ο Νίκος Ταυρής